کوره‌های آجرپزی

کوره‌های آجرپزی

پس از خشک شدن، خشت‌ها را در کوره می‌چینند و طرز چیدن آنها طوری است که بین آنها فاصله وجود دارد تا گازهای داغ و شعله بتواند از لای آنها عبور کند. کوره‌های آجرپزی بر سه نوع هستند: تنوره‌ای، هوفمان و تونلی.

 ۱- کوره تنوره‌ای یا متناوب (Intermittent Kilns)

این کوره‌ها کارشان پیوسته نیست و جای آتش و آجر هر دو ثابت است. کوره تنوره‌ای کوتاه و گشاد است، خشت را در آن می‌چینند  و از زیر آنرا آتش می‌کنند، شعله آتش و گازهای داغ از میان خشت‌ها بالا رفته و گرمای خود را به آنها پس می‌دهند و آنها را می‌پزند. پس از اینکه خشت‌ها پخته و تبدیل به‌ آجر شد، سر کوره را باز می‌کنند و صبر می‌کنند تا آجرها سرد شوند. جنس آجر این کوره‌ها غیر یکنواخت و از پایین به بالا جوش، آجر جوش، آجر سبز، آجر بهی‌رنگ، آجر سفید، آجر ابلق، آجر قرمز و آجر نیم پخته است. در نوعی از کوره تنوره‌ای سر کوره را می‌پوشانند و جلو خروج گازهای داغ از سر کوره را می‌گیرند و این گازها پس از اینکه به بالای کوره رسیدند، مجدداً به پایین برگشته و گرمای خود را به خشت‌ها پس می‌دهند و از طریق سوراخ‌هایی که در نزدیکی کف کوره است به دودکش می‌روند. به این ترتیب گرما کم‌تر هدر رفته و جنس آجرها یکنواخت‌تر می‌شود. در کوره تنوره‌ای، اتلاف گرما و انرژی زیاد است، زیرا در هر پخت، خشت سرد را گرم می‌کنند و آجر پخته داغ، حرارت خود را به هوای محیط پس می‌دهد. مدت زمانی که صرف چیدن خشت می‌شود معمولاً یک روز، زمان لازم برای پخت از ۴ تا ۶ روز و برای خنک شدن ۲ تا ۳ روز و برای تخلیه کوره یک روز است.

۲- کوره هوفمان (Hoffmann)

این کوره در سال ۱۸۵۸ به وسیله یک نفر به نای برلنی به نام فردریک هوفمان ابداع شد و از این رو آنرا هوفمان می‌نامند. کار این کوره پیوسته است و جای آجر ثابت و آتش متحرک است و گرمای آن کم‌تر تلف می‌شود و چون حلقه‌ای ساخته شده آنرا کوره حلقه‌ای نیز می‌نامند. در اوایل آنها را به صورت دایره می‌ساختند ولی اکنون به شکل حلقه کشیده و اره‌ای یا زیگزاگ و غیره می‌سازند.

کوره‌های گرد که قدیمی هستند از تعدادی اتاق که به آنها قمیر نیز گفته می‌شود تشکیل شده که به دنبال یکدیگر قرار گرفته‌اند. هر اتاق دارای دری است که برای چیدن خشت در آوردن آجر از آن استفاده می‌شود.

هنگامی که از اتاق‌ها بهره‌برداری می‌شود در آنها را با خشکه چینی و گل‌مالی می‌بندند. هر اتاق دارای دودرویی است که به دودکش مرکزی متصل بوده و با دریچه‌ای می‌توان آنرا بست یا باز نگاه داشت. معمولاً این دریچه بسته است و تنها دریچه آخرین اتاق که باید به دودکش متصل باشد باز است در سقف هر اتاق تعدادی سوراخ برای ریختن سوخت به داخل کوره وجود دارد. نوع سوخت ممکن است جامد، مایع یا گاز باشد. این کوره در هر زمان به طور پیوسته مشغول به کار است و در هر اتاق مرحله‌ای از پخت در جریان است.از محاسن کوره‌های هوفمان صرفه‌جویی در سوخت و عرق نکردن سطح خشت‌ها و در نتیجه نچسبیدن دوده و خاکستر به آنها و حفظ زیبایی ظاهری، یکنواخت شدن پخت آجرها و کیفیت بهتر محصول و منظم بودن تولیطد است. در کارخانه‌های جدید از گرمای گازها بهره‌برداری بیشتری می‌شود و اتاق‌ها به دنبال یکدیگر ساخته شده و جدا کردن آنها به وسیله ورق‌های کاغذ صورت می‌گیرد و همین که گازهای داغ به این ورق‌های کاغذی رسید آنها را می‌سوزاند و اتاق‌ها به یکدیگر راه پیدا می‌کنند. معمولاً در هر شبانه روز خشت‌های یک اتاق پخته می‌شود که آنها را پس از سرد شدن بیرون آورده و به جای آن خشت خام می‌چینند. در برخی کارخانه‌های جدید، دو کانون آتش متقارن وجود دارد و در نتیجه دو سری محصول به طور هم زمان تولید می‌شود. کوره‌های هوفمان را می‌توان هم سطح زمین یا گودتر از آن ساخت.

۳- کوره تونلی

امروزه مدرن‌ترین کوره‌های آجرپزی، کوره‌های تونلی هستند که علاوه بر آجر در آنها سرامیک‌های ممتاز و صنعتی نیز می‌پزند. اندازه‌های تونل متفاوت است ولی معمولاً عرض آن ۲ تا ۳ متر، ارتفاع آن حدود ۷۰/۱ متر و طول آن ۹۰ متر است. کف تونل‌ها ریل‌گذاری شده و کانون آتش در وسط آن قرار دارد. ریل‌ها از فولاد ویژه بوده و به خصوص در منطقه آتش با مواد نسوز محافظت می‌شوند.

آجرها را در واگون‌های مخصوص قرار می‌دهند. طول واگون‌ها معمولاً ۸۰/۱ متر بوده و سرعت حرکت آنها در هر ساعت ۸۰/۱ متر یا یک واگون در ساعت است، به عبارت دیگر از ورود یک واگن تا خروج آن در تونل ۹۰ متری ۵۰ ساعت طول می‌کشد، وسیله کشیدن واگون‌ها هیدرولیکی یا دنده‌ای است. به این ترتیب در این نوع کوره جای آتش ثابت و آجر، متحرک است. سوخت ممکن است جامد، مایع یا گاز باشد و از بالا یا پهلوی کوره به آن ریخته شود. در مواقعی که بخواهند گازهای احتراق کوره روی آجرهای نسوز یا سرامیک‌ها اثر شیمیایی نداشته باشد یا نیروی برق ارزانی در اختیار باشد، کوره را برقی می‌سازند. کار کوره تونلی پیوسته بوده و اتلاف گرمای آن کم است، ولی در عوض سرمایه مورد نیاز برای ساختن تونل، ریل‌گذاری و تهیه واگون‌ها زیاد است. هوای سرد از محل خروج آجر و در خلاف جهت حرکت واگون‌ها بر روی  آجر گرم دمیده می‌شود و پس از گرم شدن به کانون حاصله استفاده می شود و به ترتیب خشت‌هایی که داغ شده‌اند نیم پخته و خشت‌های سرد گرم شده و گاز، گرمای خود را از دست می‌دهد. محصول کارخانه معمولاً در هر ساعت یک واگون آجر است که حدود ۱۲۰۰ قالب می‌شود. از سمت دیگر در همین مدت یک واگون خشت به داخل کوره رانده می‌شود. کوره‌های مدرن به شکل L ساخته می‌شوند که در یک ضلع، کوره پخت و در ضلع دیگر کوره  خشک کن وجود دارد و از گرمای گازهای خروجی کوره پخت بهره‌برداری می‌شود، به این ترتیب که این گازها را وارد کوره خشک کن نموده و خشت‌های تر را با آن خشک می‌کنند، سپس خشت‌های خشک‌شده را وارد کوره پخت کرده و آن را می‌پزند.

مطالب مرتبط دیگر:

تاریخچه آجر
مواد اولیه آجر
ویژگی های شیمیایی و فیزیکی خاک آجر
مراحل ساخت آجر
قالب گیری آجر
خشک کردن خشت
پختن و خنک کردن خشت
تخلیه و انبار کردن آجر
کوره های آجرپزی
ویژگی های آجر
انواع و اشکال آجر
معایب آجر