روش قالب‌گیری خاک
در کارخانه‌های آجرپزی سه روش عمده برای قالب‌گیری خاک وجود دارد که عبارتند از:
(۱) روش گل سفت یا برش با سیم
(۲) روش گل نرم
(۳) روش پرس کردن خاک نیمه خشک.
روش گل سفت
در روش گل سفت فقط به اندازه‌ای آب اضافه می‌شود که خاک به حالت خمیری درآید. میزان آب بسته به نوع خاک از ۱۵ تا ۲۵ درصد وزنی تغییر می‌کند. خمیر خاک از میان ماشین مکنده‌ای عبور می‌کند و هوازدائی می‌شود، حباب‌ها و فضاها از هوا خالی می‌شوند، در ضمن به واسطه این عمل کارپذیری خمیر و مقاومت آن نیز افزایش می‌یابد. سپس این خمیر به وسیله یک مارپیچ چرخنده به جلو رانده و از میان یک قالب عبور داده می‌شود و شکل آنرا به خود می‌گیرد و منشوری ممتد از گل با شکل و اندازه معین و خاص ایجاد می‌شود و همزمان با آن نقش دلخواه به سطح آن داده می‌شود ( مثلاً به آن ماسه زده می‌شود)، این سه عمل مجموعاً در یک آسیاب گل‌سازی یا الکسترو انجام می‌گیرد.
منشور گلی از مقابل یک دستگاه برش اتوماتیک عبور داده می‌شود و توسط سیم به طول‌های معینی بریده می‌شود. قطعات بریده شده توسط یک نوار نقاله به محوطه بازرسی حمل شده و در آنجا قطعات مورد قبول به قسمت خشک‌کن منتقل گردیده و قطعات مردود دوباره به آسیاب گل‌سازی برگرانده می‌شوند و باز وارد خط تولید می‌گردند. امروزه مقدار معتتابهی از آجر و بلوک‌های سفالی با این روش تهیه می‌شوند.
روش گل نرم
این روش فقط برای ساختن آجر به کار گرفته می‌شود و برای خاک‌هایی اعمال می‌شود که مقدار آب محتوای آنها به حدی زیاد است که برای روش گل سفت مناسب نیستند. میزان آب برای خمیر کردن در این روش ۲۰ تا ۳۰ درصد وزنی می‌رسد و خمیر حاصله در قالب‌هایی ریخته شده و فشرده می‌شود. این روش بیشتر در ایالات متحد آمریکا و برخی نواحی کشورهای اروپایی و بریتانیا مرسوم است.
عیب خشت‌هایی که با گل تهیه می‌شوند اینست که پس از بخار شدن آب آنها فضای خالی در آجر باقی می‌ماند که سبب کم شدن مقاومت آن می‌گردد، به علاوه مقداری هزینه، صرف بخار کردن آب در قسمت خشک کن می‌شود.
روش پرس کردن خاک نیمه خشک
در این روش که اخیراً ابداع شده خاک آجر را در آسیاب کاملاً نرم می‌کنند و مقدار کمی آب که حداکثر آن ۱۰ درصد است به آن می‌زنند تا نمناک شود و با این خاک نمناک درون قالب‌های فولادی با فشار زیاد خشت می‌زنند.
برخی اوقات پرس کردن در چند مرتبه انجام می‌شود. مقدار رطوبت لازم و مدت زمانی که باید خاک زیر فشار بماند تا خشت مطلوب به دست آید در خاک های گوناگون تغییر می‌کند و باید از راه آزمایش به دست آید. هر چه رطوبت خاک کم‌تر باشد فشار پرس را افزایش می‌دهند، مثلاً خاکی که دارای ۷ تا ۸ درصد رطوبت باشد به فشاری در حدود ۱۲ مگاپاسکال و خاک حاوی ۱۰ درصد رطوبت به فشاری در حدود ۵ تا ۶ مگاپاسکال نیاز دارد. فشار لازم برای خشت‌زنی آجر جوش ۱۵ تا ۲۰ و برای آجرنسوز ۴۰ تا ۵۰ مگاپاسکال است.
سنگ‌های شیست، خود دارای ۶ تا ۱۰ درصد وزنی آب هستند و می‌توان آنها را به صورت گرد درآورد و به این خشت زد.
در این روش، خشت ها نیازی به خشک کردن نداشته و می‌توان آنها را مستقیماً به کوره برد. اگر همه جای خشت یکسان نمناک نشود آجری که از آن پخته شود ترک می‌خورد.
در خشت‌زنی ابعاد قالب را باید بزرگ‌تر از آجر مورد نظر انتخاب کرد، چون خشت در موقع پختن جمع شده و اندازه‌های آن تا حدود ۱۰ درصد کاهش می‌یابد، ولی در هر حال میزان کاهش ابعاد خشت باید از طریق امتحان به دست آید.
مطالب مرتبط دیگر:
تاریخچه آجر
مواد اولیه آجر
ویژگی های شیمیایی و فیزیکی خاک آجر
مراحل ساخت آجر
قالب گیری آجر
خشک کردن خشت
پختن و خنک کردن خشت
تخلیه و انبار کردن آجر
کوره های آجرپزی
ویژگی های آجر
انواع و اشکال آجر
معایب آجر