كورههاي آجرپزي
پس از خشك شدن، خشتها را در كوره ميچينند و طرز چيدن آنها طوري است كه بين آنها فاصله وجود دارد تا گازهاي داغ و شعله بتواند از لاي آنها عبور كند. كورههاي آجرپزي بر سه نوع هستند: تنورهاي، هوفمان و تونلي.
1- كوره تنورهاي يا متناوب (Intermittent Kilns)
اين كورهها كارشان پيوسته نيست و جاي آتش و آجر هر دو ثابت است. كوره تنورهاي كوتاه و گشاد است، خشت را در آن ميچينند و از زير آنرا آتش ميكنند، شعله آتش و گازهاي داغ از ميان خشتها بالا رفته و گرماي خود را به آنها پس ميدهند و آنها را ميپزند. پس از اينكه خشتها پخته و تبديل به آجر شد، سر كوره را باز ميكنند و صبر ميكنند تا آجرها سرد شوند. جنس آجر اين كورهها غير يكنواخت و از پايين به بالا جوش، آجر جوش، آجر سبز، آجر بهيرنگ، آجر سفيد، آجر ابلق، آجر قرمز و آجر نيم پخته است. در نوعي از كوره تنورهاي سر كوره را ميپوشانند و جلو خروج گازهاي داغ از سر كوره را ميگيرند و اين گازها پس از اينكه به بالاي كوره رسيدند، مجدداً به پايين برگشته و گرماي خود را به خشتها پس ميدهند و از طريق سوراخهايي كه در نزديكي كف كوره است به دودكش ميروند. به اين ترتيب گرما كمتر هدر رفته و جنس آجرها يكنواختتر ميشود. در كوره تنورهاي، اتلاف گرما و انرژي زياد است، زيرا در هر پخت، خشت سرد را گرم ميكنند و آجر پختة داغ، حرارت خود را به هواي محيط پس ميدهد. مدت زماني كه صرف چيدن خشت ميشود معمولاً يك روز، زمان لازم براي پخت از 4 تا 6 روز و براي خنك شدن 2 تا 3 روز و براي تخليه كوره يك روز است.
2- كوره هوفمان (Hoffmann)
اين كوره در سال 1858 به وسيله يك نفر به ناي برلني به نام فردريك هوفمان ابداع شد و از اين رو آنرا هوفمان مينامند. كار اين كوره پيوسته است و جاي آجر ثابت و آتش متحرك است و گرماي آن كمتر تلف ميشود و چون حلقهاي ساخته شده آنرا كوره حلقهاي نيز مينامند. در اوايل آنها را به صورت دايره ميساختند ولي اكنون به شكل حلقة كشيده و ارهاي يا زيگزاگ و غيره ميسازند.
كورههاي گرد كه قديمي هستند از تعدادي اتاق كه به آنها قمير نيز گفته ميشود تشكيل شده كه به دنبال يكديگر قرار گرفتهاند. هر اتاق داراي دري است كه براي چيدن خشت در آوردن آجر از آن استفاده ميشود.
هنگامي كه از اتاقها بهرهبرداري ميشود در آنها را با خشكه چيني و گلمالي ميبندند. هر اتاق داراي دودرويي است كه به دودكش مركزي متصل بوده و با دريچهاي ميتوان آنرا بست يا باز نگاه داشت. معمولاً اين دريچه بسته است و تنها دريچه آخرين اتاق كه بايد به دودكش متصل باشد باز است در سقف هر اتاق تعدادي سوراخ براي ريختن سوخت به داخل كوره وجود دارد. نوع سوخت ممكن است جامد، مايع يا گاز باشد. اين كوره در هر زمان به طور پيوسته مشغول به كار است و در هر اتاق مرحلهاي از پخت در جريان است.از محاسن كورههاي هوفمان صرفهجويي در سوخت و عرق نكردن سطح خشتها و در نتيجه نچسبيدن دوده و خاكستر به آنها و حفظ زيبايي ظاهري، يكنواخت شدن پخت آجرها و كيفيت بهتر محصول و منظم بودن توليطد است. در كارخانههاي جديد از گرماي گازها بهرهبرداري بيشتري ميشود و اتاقها به دنبال يكديگر ساخته شده و جدا كردن آنها به وسيله ورقهاي كاغذ صورت ميگيرد و همين كه گازهاي داغ به اين ورقهاي كاغذي رسيد آنها را ميسوزاند و اتاقها به يكديگر راه پيدا ميكنند. معمولاً در هر شبانه روز خشتهاي يك اتاق پخته ميشود كه آنها را پس از سرد شدن بيرون آورده و به جاي آن خشت خام ميچينند. در برخي كارخانههاي جديد، دو كانون آتش متقارن وجود دارد و در نتيجه دو سري محصول به طور هم زمان توليد ميشود. كورههاي هوفمان را ميتوان هم سطح زمين يا گودتر از آن ساخت.
3- كوره تونلي
امروزه مدرنترين كورههاي آجرپزي، كورههاي تونلي هستند كه علاوه بر آجر در آنها سراميكهاي ممتاز و صنعتي نيز ميپزند. اندازههاي تونل متفاوت است ولي معمولاً عرض آن 2 تا 3 متر، ارتفاع آن حدود 70/1 متر و طول آن 90 متر است. كف تونلها ريلگذاري شده و كانون آتش در وسط آن قرار دارد. ريلها از فولاد ويژه بوده و به خصوص در منطقه آتش با مواد نسوز محافظت ميشوند.
آجرها را در واگونهاي مخصوص قرار ميدهند. طول واگونها معمولاً 80/1 متر بوده و سرعت حركت آنها در هر ساعت 80/1 متر يا يك واگون در ساعت است، به عبارت ديگر از ورود يك واگن تا خروج آن در تونل 90 متري 50 ساعت طول ميكشد، وسيله كشيدن واگونها هيدروليكي يا دندهاي است. به اين ترتيب در اين نوع كوره جاي آتش ثابت و آجر، متحرك است. سوخت ممكن است جامد، مايع يا گاز باشد و از بالا يا پهلوي كوره به آن ريخته شود. در مواقعي كه بخواهند گازهاي احتراق كوره روي آجرهاي نسوز يا سراميكها اثر شيميايي نداشته باشد يا نيروي برق ارزاني در اختيار باشد، كوره را برقي ميسازند. كار كوره تونلي پيوسته بوده و اتلاف گرماي آن كم است، ولي در عوض سرمايه مورد نياز براي ساختن تونل، ريلگذاري و تهيه واگونها زياد است. هواي سرد از محل خروج آجر و در خلاف جهت حركت واگونها بر روي آجر گرم دميده ميشود و پس از گرم شدن به كانون حاصله استفاده مي شود و به ترتيب خشتهايي كه داغ شدهاند نيم پخته و خشتهاي سرد گرم شده و گاز، گرماي خود را از دست ميدهد. محصول كارخانه معمولاً در هر ساعت يك واگون آجر است كه حدود 1200 قالب ميشود. از سمت ديگر در همين مدت يك واگون خشت به داخل كوره رانده ميشود. كورههاي مدرن به شكل L ساخته ميشوند كه در يك ضلع، كورة پخت و در ضلع ديگر كورة خشك كن وجود دارد و از گرماي گازهاي خروجي كوره پخت بهرهبرداري ميشود، به اين ترتيب كه اين گازها را وارد كوره خشك كن نموده و خشتهاي تر را با آن خشك ميكنند، سپس خشتهاي خشكشده را وارد كوره پخت كرده و آن را ميپزند.