روش قالب‌گيري خاك
در كارخانه‌هاي آجر‌پزي سه روش عمده براي قالب‌گيري خاك وجود دارد كه عبارتند از:
(1) روش گل سفت يا برش با سيم
(2) روش گل نرم
(3) روش پرس كردن خاك نيمه خشك.
روش گل سفت
در روش گل سفت فقط به اندازه‌اي آب اضافه مي‌شود كه خاك به حالت خميري درآيد. ميزان آب بسته به نوع خاك از 15 تا 25 درصد وزني تغيير مي‌كند. خمير خاك از ميان ماشين مكنده‌اي عبور مي‌كند و هوازدائي مي‌شود، حباب‌ها و فضاها از هوا خالي مي‌شوند، در ضمن به واسطه اين عمل كارپذيري خمير و مقاومت آن نيز افزايش مي‌يابد. سپس اين خمير به وسيله يك مارپيچ چرخنده به جلو رانده و از ميان يك قالب عبور داده مي‌شود و شكل آنرا به خود مي‌گيرد و منشوري ممتد از گل با شكل و اندازه معين و خاص ايجاد مي‌شود و همزمان با آن نقش دلخواه به سطح آن داده مي‌شود ( مثلاً به آن ماسه زده مي‌شود)، اين سه عمل مجموعاً در يك آسياب گل‌سازي يا الكسترو انجام مي‌گيرد.
منشور گلي از مقابل يك دستگاه برش اتوماتيك عبور داده مي‌شود و توسط سيم به طول‌هاي معيني بريده مي‌شود. قطعات بريده شده توسط يك نوار نقاله به محوطه بازرسي حمل شده و در آنجا قطعات مورد قبول به قسمت خشك‌كن منتقل گرديده و قطعات مردود دوباره به آسياب گل‌سازي برگرانده مي‌شوند و باز وارد خط توليد مي‌گردند. امروزه مقدار معتتابهي از آجر و بلوك‌هاي سفالي با اين روش تهيه مي‌شوند.
روش گل نرم
اين روش فقط براي ساختن آجر به كار گرفته مي‌شود و براي خاك‌هايي اعمال مي‌شود كه مقدار آب محتواي آنها به حدي زياد است كه براي روش گل سفت مناسب نيستند. ميزان آب براي خمير كردن در اين روش 20 تا 30 درصد وزني مي‌رسد و خمير حاصله در قالب‌هايي ريخته شده و فشرده مي‌شود. اين روش بيشتر در ايالات متحد آمريكا و برخي نواحي كشورهاي اروپايي و بريتانيا مرسوم است.
عيب خشت‌هايي كه با گل تهيه مي‌شوند اينست كه پس از بخار شدن آب آنها فضاي خالي در آجر باقي مي‌ماند كه سبب كم شدن مقاومت آن مي‌گردد، به علاوه مقداري هزينه، صرف بخار كردن آب در قسمت خشك كن مي‌شود.
روش پرس كردن خاك نيمه خشك
در اين روش كه اخيراً ابداع شده خاك آجر را در آسياب كاملاً نرم مي‌كنند و مقدار كمي آب كه حداكثر آن 10 درصد است به آن مي‌زنند تا نمناك شود و با اين خاك نمناك درون قالب‌هاي فولادي با فشار زياد خشت مي‌زنند.
برخي اوقات پرس كردن در چند مرتبه انجام مي‌شود. مقدار رطوبت لازم و مدت زماني كه بايد خاك زير فشار بماند تا خشت مطلوب به دست آيد در خاك هاي گوناگون تغيير مي‌كند و بايد از راه آزمايش به دست آيد. هر چه رطوبت خاك كم‌تر باشد فشار پرس را افزايش مي‌دهند، مثلاً خاكي كه داراي 7 تا 8 درصد رطوبت باشد به فشاري در حدود 12 مگاپاسكال و خاك حاوي 10 درصد رطوبت به فشاري در حدود 5 تا 6 مگاپاسكال نياز دارد. فشار لازم براي خشت‌زني آجر جوش 15 تا 20 و براي آجرنسوز 40 تا 50 مگاپاسكال است.
سنگ‌هاي شيست، خود داراي 6 تا 10 درصد وزني آب هستند و مي‌توان آنها را به صورت گرد درآورد و به اين خشت زد.
در اين روش، خشت ها نيازي به خشك كردن نداشته و مي‌توان آنها را مستقيماً به كوره برد. اگر همه جاي خشت يكسان نمناك نشود آجري كه از آن پخته شود ترك مي‌خورد.
در خشت‌زني ابعاد قالب را بايد بزرگ‌تر از آجر مورد نظر انتخاب كرد، چون خشت در موقع پختن جمع شده و اندازه‌هاي آن تا حدود 10 درصد كاهش مي‌يابد، ولي در هر حال ميزان كاهش ابعاد خشت بايد از طريق امتحان به دست آيد.
مطالب مرتبط دیگر:
تاریخچه آجر
مواد اولیه آجر
ویژگی های شیمیایی و فیزیکی خاک آجر
مراحل ساخت آجر
قالب گیری آجر
خشک کردن خشت
پختن و خنک کردن خشت
تخلیه و انبار کردن آجر
کوره های آجرپزی
ویژگی های آجر
انواع و اشکال آجر
معایب آجر